Z dziejów miasta Końskie

Miasto Końskie, liczące niespełna 20 tys. mieszkańców, jest siedzibą władz miejskich i powiatowych. Najstarsze ślady osadnictwa na terenie Końskich sięgają XI w. Świadczą o tym badania przeprowadzone w 1925 r. na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku.

Nazwa miasta pochodzi prawdopodobnie od znajdującego się tutaj niegdyś ośrodka hodowli koni. Najstarsza historyczna wzmianka dotycząca istnienia Końskich zawarta jest w dokumencie z 1145 r. Pierwszymi właścicielami dóbr koneckich byli przedstawiciele możnego rodu Odrowążów, którzy ufundowali pierwszy murowany kościół.

W XVII w. Końskie wraz z okolicą stały się własnością rodziny Małachowskich, która odgrywała znaczącą rolę w życiu politycznym kraju. Szczególny rozwój Końskich przypada na okres, kiedy ich właścicielem był Jan Małachowski, kanclerz wielki koronny, który uzyskał prawa miejskie dla Końskich i uczynił z nich centrum swych rozległych dóbr. W poł. XVIII w. rozpoczął też budowę swojej rezydencji.

Położone w obszarze dawnego Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego miasto było ośrodkiem rzemiosła i handlu. W okolicy czynne były liczne zakłady wytapiające i przerabiające rudy żelaza, a potem w miarę postępu technicznego wielkie piece, fryszerki, walcownie i inne. Produkowano także powozy i bryczki. W Pomykowie powstała fabryka broni. Produkcja uzbrojenia miała duże znaczenie w okresie reform Sejmu Czteroletniego. Znaczenie przemysłu w regionie dostrzegł także król Stanisław August Poniatowski wizytujący dobra Małachowskich w 1787 r.

W wyniku upadku Rzeczypospolitej, Końskie pogrążyły się w stagnacji. Zmiany nastąpiły dopiero w drugiej połowie XIX w., kiedy zadłużony majątek Małachowskich wykupił Jan hr. Tarnowski. Ożywienie gospodarcze nastąpiło po wybudowaniu linii kolejowej w 1885 r. W mieście kontynuowano i rozwijano tradycje odlewnicze, powstało wiele zakładów i fabryk. Rozwijał się też przemysł kamieniarski, ceramiczny i chemiczny. Pierwsza wojna światowa i kryzys gospodarczy w latach powojennych spowodował znaczny spadek liczby mieszkańców miasta. Mimo to nastąpiło ożywienie życia społecznego i kulturalnego oraz rozwój oświaty.

W latach okupacji hitlerowskiej miasto i okolice były aktywnym ośrodkiem ruchu oporu. Już jesienią 1939 r. na tym terenie działał oddział legendarnego majora Henryka Dobrzańskiego „Hubala”, wspierany przez mieszkańców. Tutaj walczyły oddziały Armii Krajowej: Waldemara Mariusza Szwieca „Robota” i Antoniego Hedy „Szarego”. Na kartach historii zapisały się brawurowe akcje zbrojne żołnierzy podziemia tj.: opanowanie miasta w nocy z 31 sierpnia na 1 września 1943 r. oraz rozbicie więzienia w dniu 5 czerwca 1944 r. Za swą patriotyczną postawę miasto zapłaciło wysoką cenę, ponosząc duże straty ludzkie i materialne. Dziś bohaterską postawę żołnierzy, mieszkańcy miasta i władze samorządowe wspominają na uroczystościach „Koneckiego Września”.

Najnowsze dzieje Końskich odzwierciedlają historię kraju. Do 1975 r. miasto było siedzibą powiatu, co przywrócono w 1999 r. Wciąż rozrasta się i rozbudowuje dzięki działalności wielu instytucji państwowych, przedsiębiorstw prywatnych, finansowych, ochrony zdrowia, oświatowych i kulturalnych. Wśród nich działa także nasza instytucja – Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Końskie, która od 2014 r. nosi imię Cezarego Chlebowskiego. W 2022 r. obchodziliśmy Jubileusz 100-lecia bibliotekarstwa w regionie.

Bogate dzieje miasta pozostawiły po sobie wiele miejsc, które warto zobaczyć.
Do najciekawszych należą:

• kościół pw. św. Mikołaja (wzniesiony w latach 1492-1520 i rozbudowany na początku XX w.), późnogotycki, z neogotyckimi przekształceniami;
• kościół pw. św. Anny i Jana Chrzciciela położony na cmentarzu grzebalnym na przedmieściu zwanym „Browary”, ufundowany ok. 1770 r. przez Jana Faygla, burgrabiego krakowskiego;
• zespół pałacowo-parkowy wzniesiony w połowie XVIII w. przez Jana Małachowskiego kanclerza wielkiego koronnego, rozbudowany przez rodzinę Tarnowskich w XIX w. Obiekt składa się z pięknego, rozległego parku i stylizowanych budowli – zabytków architektury.

Wśród nich uwagę zwracają:

• skrzydła pałacowe,
• pawilony
• glorietta z przełomu XVIII/XIX w.,
• oranżeria egipska z 1825 r.,
• świątynia grecka z XIX w.,
• klasycystyczna altana z II poł. XIX w.,
• „Domek Wnuczętów” i baszty z I poł. XIX w.,
• kapliczki, domy w rynku z XVIII i XIX w. z portalami kamiennymi i bramami

Ponadto na terenie gminy znajdują się cenne zabytki:
– Muzeum Zagłębia Staropolskiego: dawna walcownia i pudlingarnia wybudowane w latach 1821-1842 (Sielpia Wielka),
– dawne osiedle fabryczne, kuźnica wodna charakterystyczna dla techniki XVIII w. (Stara Kuźnica),
– klasztor Bernardynów i kościół parafialny wybudowany w 1694 r. odbudowany po pożarze w 1802 r. (Kazanów),
– dwór o charakterze obronnym, wybudowany około 1630 r. przez długi czas w ruinie, odbudowany w stanie surowym (Modliszewice).